هر سال با نزدیک شدن به آغاز و پایان ماه مبارک رمضان طیف وسیعی از افکار عمومی به مسأله‏ای به نام استهلال معطوف می‏شود. مسأله‏ی استهلال بحثی کاملاً تخصصی و فقهی است که در سطوح مختلف دروس حوزوی مورد مداقّه و امعان نظر قرار می‏گیرد و بر حسب اختلاف مبانی و فتاوای فقهی و اصولی فقهای محترم شاهد تعدّد دیدگاه‏ها و نظرات در این مسأله هستیم. در این مختصر، صرف نظر از تعدّد آراء و فتاوای فقهای گرانقدر قصد دارم به نکته‏ی ظریفی اشاره کنم که در چند سال اخیر با برداشت اشتباه بعضی از متدیّنین و مقلّدین، زمینه‏ی سوء استفاده‏ی عده‏ای از مغرضان را فراهم آورده و گاه باعث وهن احکام شریعت شده‏است.

به عنوان مثال در این سال‏ها گاه شاهد بودیم که خبری مبنی بر اثبات اول ماه شوّال برای یکی از مراجع معزّز در جامعه منتشر می‏شد و به دنبال آن گروهی از مقلّدان ایشان اقدام به افطار و برگزاری نماز عید فطر می‏نمودند در حالی که از منابع رسمی کشور و به طور مشخص دفتر مقام معظّم رهبری چنین خبری تأیید نمی‏شد و جمع کثیری از مردم همچنان روزه‏دار باقی می‏ماندند. این مسأله باعث ایجاد شکاف و دودستگی در صفوف به هم‏پیوسته‏ی مردم متدیّن جامعه شده و بسترساز کینه‏توزی و توهین و تمسخر کسانی می‏شد که گاه به اصل دین و نماز و روزه هم اعتقاد و التزامی نداشتند.
اما برای روشن شدن مطلب و تبیین اشکال اصلی و راه چاره‏ی آن توجه‏تان را به مسأله‏ی «راه‏های ثابت شدن اول ماه» که در رساله‏ی تمام مراجع تقلید مشترکاً ذکر شده‏است جلب می‏کنم:
اول ماه به پنج چیز ثابت می‏شود: اول آنکه خود انسان ماه را ببیند. دوم عده‏ای که از گفته‏ی آنان یقین پیدا شود بگویند ماه را دیده‏ایم و همچنین است هرچیزی که به واسطه‏ی آن یقین پیدا شود. سوم دو مرد عادل بگویند که ماه را دیده‏ایم.(البته به این شرط که صفت ماه را بر خلاف یکدیگر نگویند و شهادتشان خلاف واقع نباشد) چهارم سی روز از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطه‏ی آن، اول ماه رمضان ثابت می‏شود و سی روز از اول رمضان بگذرد که به واسطه‏ی آن اول ماه شوّال ثابت می‏شود. پنجم حاکم شرع حکم کند که اوّل ماه است.
حال سوال اینجاست که دوستان عزیزی که از مراجعی بجز حضرت آیت الله خامنه‏ای _که عملاً حاکم شرع محسوب می‏شوند‏_ تقلید می‏کنند براساس کدامیک از راه‏های پنجگانه‏ی فوق اقدام به روزه یا افطار می‏کنند؟ قطعاً هیچکدام از این عزیزان خودشان ماه را رؤیت نکرده‏اند (راه اول) و نیز از عده‏ای که خودشان ماه را دیده باشند هم نشنیده‏اند (راه دوم) و نیز دو نفر عادلی که باز هم خودشان ماه را دیده باشند به آنها نگفته‏اند (راه سوم) و مشخص است که از ابتدای ماه قبل هم سی روز نگذشته است چون در آن صورت اختلافی وجود نمی‏داشت (راه چهارم) و همانطور که گفته شد حاکم‏شرع که ولیّ‏فقیه جامع‏الشرایط مبسوط ‏الید است نیز چنین حکمی را صادر نکرده‏است (راه پنجم)؛ پس این عزیزان روزه‏دار و مؤمن با کدام مجوّز شرعی اقدام به روزه‏داری یا روزه‏خواری می‏کنند؟
بنابراین اثبات اوّل ماه برای مراجع محترم گرچه برای خودشان حجّت شرعی است، لکن علی‏القاعده براساس فتوای همین مراجع، برای مقلّدان محترمشان حجّیت ندارد. توضیح اینکه ممکن است دو نفر عادل مورد وثوق به یکی از مراجع معزّز خبر دهند که ماه را دیده‏اند؛ این خبر که اصطلاحاً به آن بیّنه‏ی شرعی می‏گوییم، برای همان مرجع محترم حجّت است و ایشان وظیفه دارند به احکام شرعی مترتّب بر اول ماه مانند وجوب صوم یا وجوب افطار عمل کنند؛ اما نقل این مطلب که اول ماه برای فلان مرجع (غیر از ولیّ‏فقیه) به اثبات رسیده‏است همانطور که با دقّت در مسأله‏ی راه‏های پنجگانه‏ی بالا مشخص می‏شود، نمی‏تواند اول ماه را برای مقلّدان ایشان اثبات کند. مگر آنکه ادّعا کنند که با اثبات اول ماه برای آن مرجعّ مقلّدان ایشان یقین به اول ماه بودن آن روز پیدا کرده‏باشند (یعنی قسمت انتهایی راه دوم) که چنین ادّعایی نیز بسیار دور از ذهن است.
لذا به نظر می‏رسد جهت حفظ اتحاد و انسجام مسلمین و جلوگیری از سمّ مهلک تفرقه با وسواس و حساسیت بیشتری به این نکته و مسأله‏ی شرعی دقت کنیم و تا زمانی که اول ماه برای حاکم شرع که اتفاقاً به دلیل قرار گرفتن در مصدر امور کشور و بسیج تمام امکانات لازم برای استهلال، اطمینان‏بخش‏ترین نظریه را اعلام می‏دارند از دست‏زدن به هر کاری که در صفوف متحد مردم رخنه ایجاد می‏کند بپرهیزیم.

البته خود مراجع معظّم تقلید هم به این نکته عنایت ویژه دارند که از آن جمله می‏توانید به نظریات فقهی حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی که از مبرّزترین شاگردان امام راحل و از مراجع بزرگوار تقلید هستند، توجه فرمایید:
 * اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه است این حکم برای همگان حجت است و کسانی هم که از او تقلید نمی‏کنند حتی مجتهدین دیگر باید به حکم او عمل کنند.
 * اگر اول ماه برای مجتهدی ثابت شود، ثبوت ماه نزد آن مجتهد فقط برای خود او حجّت است و برای دیگران حتی مقلّدان آن مجتهد حجّت نیست.
 * اگر از ثبوت اول ماه نزد مجتهدی برای دیگران و یا مقلّد او یقین به اول ماه حاصل شود، این یقین برای آن‏ها حجّت است؛ نه اینکه ثبوت ماه نزد مجتهد برای آنان حجّت باشد؛ پس رابطه‏ای بین تقلید و ثبوت ماه نزد مجتهد نیست.
 * اگر برای مجتهدی اول ماه ثابت شود، در صورتی که اعلام ثبوت ماه و اشاعه‏ی آن موجب اختلاف و تفرقه بین مسلمین و وهن به اسلام شود و یا موجب تضعیف نظام اسلامی شود، اعلام و اشاعه‏ی آن جایز نیست.
این دیدگاه‏های فقهی به واقع بیانگر تیزبینی و بصیرت و هوشیاری این پاسداران راست‏قامت مرزهای ایمانی و اعتقادی شیعه است و شایسته ‏است که مؤمنان و مقلّدان این بزرگواران هم با فراست و بصیرت، مانع سوء استفاده معاندان و جاهلان از احکام الهی شوند.

نوشته شده توسط : سید کمیل

بسم الله []